Επιστήμη, ένα πολύτιμο κοινωνικό αγαθό

Ένα από τα μεγαλύτερα αγαθά του ανθρώπινου πολιτισμού είναι η επιστήμη. Δεν είναι μόνο οι τεχνολογικές εφαρμογές της επιστήμης που την καθιστούν τόσο σημαντική, αλλά κυρίως και πάνω απ΄ όλα οι πνευματικοί ορίζοντες που ανοίγει για άτομα και πολιτισμούς.

Η επιστήμη αποτελεί μία ορθολογιστική προσέγγιση του κόσμου, που υπακούει στα δεδομένα που συλλέγει, καταγράφει ή και ψηλαφίζει η ανθρώπινη νόηση. Η γνώση μέσω της επιστημονικής οδού ακολουθεί ένα δρόμο: παρατήρηση – θεωρία – παρατήρηση, πείραμα – αποδοχή ή απόρριψη. Αυτή ακριβώς η «μεθοδολογία», αν και άτεγκτη – διασφαλίζει ότι τα συμπεράσματα βασίζονται σε δεδομένα που μπορούν να παρατηρηθούν αντικειμενικά. Καμία αρχή, κανένας νόμος σύμφωνα με την επιστημονική οδό δεν είναι υπεράνω από την ίδια την πραγματικότητα. Ακόμα και ο πιο θεμελιώδης φυσικός νόμος ενδέχεται να καταρριφθεί ή να μεταβληθεί αν τα δεδομένα το υποδείξουν. Στην επιστήμη τα δεδομένα είναι αυτά που προσδιορίζουν τη θεωρία ή την αντίληψη για τον κόσμο.

Στον αντίποδα, υπάρχουν άλλες προσεγγίσεις του κόσμου που βασίζονται στις αποκεκκαλυμένες αλήθειες. Εκεί η πραγματικότητα, η παρατήρηση βρίσκονται στην υπηρεσία της αποκεκκαλυμένης αλήθειας (δόγματος), η οποία δεν αμφισβητείται ούτε επανεξετάζεται. Στην ουσία, σε τέτοιου είδους προσεγγίσεις η δοσμένη αντίληψη για τον κόσμο επιβάλλεται στον ίδιο τον κόσμο, ακόμα και αν τα δεδομένα δεν το επιβεβαιώνουν. Μάλιστα δεν είναι σπάνιο τα δεδομένα όταν δεν συμφωνούν με το δόγμα να παραβλέπονται ή και παραποιούνται, εφόσον η αλήθεια είναι μία, συγκεκριμένη και αμετάκλητη. Άμεση συνέπεια αυτών των κόσμο – αντιλήψεων είναι η φυλάκιση του πνεύματος στα στενά όρια των δογμάτων.

Από τη μία λοιπόν η επιστήμη που σπρώχνει τον άνθρωπο στην αμφιβολία, στη δοκιμή, αλλά και στην ελευθερία και από την άλλη τα δόγματα (πάσης φύσεως) που κρατούν τον άνθρωπο δέσμιο αμετακίνητων νοητικών κατασκευών. Οι συνέπειες αυτών των δύο συνιστωσών είναι θεμελιώδεις για την κοινωνική οργάνωση και τον πολιτισμό. Οι αντιπαραβολές αρχαίος ελληνικός κόσμος – ανατολικός μυστικισμός, μεσαίωνας – διαφωτισμός είναι ενδεικτικές για το που μπορούν να οδηγηθούν ολόκληροι πολιτισμοί όταν ακολουθούν τον ένα ή τον άλλο δρόμο.

Μάλιστα όσο πιο αποδεσμευμένη είναι μία κοινωνία από τα δόγματα (φυλετικά, θρησκευτικά, πολιτικά, ιστορικά, οικονομικά) τόσο πιο ανθρωπιστική γίνεται, καθώς το κέντρο βάρους βρίσκεται στον άνθρωπο και όχι στην μία και μοναδική αποκεκαλυμένη «αλήθεια». Δεν είναι τυχαίο ότι οι κοινωνίες που κυριαρχούνται από δόγματα μειονεκτούν σε σχέση με αυτές που είναι απελεύθερες: η τεχνολογία, η θέση της γυναίκας, η ελευθερία του λόγου, το προσδώκιμο ζωής στους ¨δογματοκρατούμενους" πολιτισμούς (θεοκρατίες, δικτατορίες όλων των αποχρώσεων, εθνικιστικά κράτη) είναι συνήθως πολύ υποδεέστερα από κοινωνίες, όπου οι "βεβαιότητες" έχουν σαφώς λιγότερο κυρίαρχο ρόλο (π.χ δυτικές κοινωνίες). Για παράδειγμα, πως μπορείς να «μισήσεις» τον άλλο επειδή έχει διαφορετικό χρώμα δέρματος αν έχεις κατανοήσει την Εξέλιξη, ή πως γίνεται να δέχεσαι την καταστροφή του περιβάλλοντος όταν γνωρίζεις ότι ο άνθρωπος είναι αναπόσπαστο μέρος της φύσης και όχι προορισμένος από το Θεό επικυρίαρχός της ; Απλές επιστημονικές κατακτήσεις που όταν δεν είναι μέρος του κοινωνικού βίου αφήνουν ελεύθερο το δρόμο σε δόγματα που σχεδόν μοιραία οδηγούν στην ακαμψία, στην κοινωνική σκλήρυνση και στην πολιτισμική ύφεση.

Η αφομοίωση του επιστημονικού πνεύματος στον κοινωνικό βίο είναι προϋπόθεση για την πολιτισμική πρόοδο και όχι απλά μία θετικιστική θέαση του κόσμου. Η αποδέσμευση από δόγματα, στερεότυπα και δοσμένες αλήθειες - η άμεση συνέπεια της επιστημονικής οδού, αποτελεί το σταθερό παράγοντα βελτίωσης των όρων ζωής.

Αυτό το πολύτιμο αγαθό απειλείται ξανά από τις «βεβαιότητες» και τις εσχατολογικές δοξασίες, που φυτρώνουν ξανά στο εύφορο έδαφος του φόβου που προέρχεται από τη γοργή μεταβολή των κοινωνικών δομών σε παγκόσμία κλίμακα. Ο άξονας του καλού και του κακού που επικαλείται ο G. Bush, ο ανερχόμενος θρησκευτικός φονταμελισμός στο Ισλάμ, οι ανεπιστημονικές «αλήθειες» του new age καταλαμβάνουν όλο και ισχυρότερη θέση στην πολιτική, στους θεσμούς και στον κοινωνικό βίο σε παγκόσμιο επίπεδο. Κάθε φορά που επικράτησαν αυτές οι λαίλαπες τα αποτελέσματα ήταν η αποδυνάμωση του ανθρωποκεντρικού πνεύματος και η πολιτισμική οπισθοχώρηση.

Να γιατί η διαφύλαξη της επιστημονικής κληρονομιάς, η ενίσχυση της ορθολογιστικής αντίληψης της ζωής είναι αναγκαία ως ανάχωμα στην πλημμυρίδα των σύγχρονων αλλά και τόσο παλαιών βεβαιοτήτων. Στο σκότος του δόγματος η απάντηση παραμένει το φως της επιστήμης.