Οι αναγκαίες αλλαγές στο ελληνικό φορολογικό σύστημα

Η φορολογία εκτός από μέσο χρηματοδότησης του κράτους, αποτελεί και σύστημα αναδιανομής του εισοδήματος, μέσω των κοινωνικών παροχών. Για παράδειγμα, η είσπραξη φόρων και χρήση τους για την παροχή δημόσιας παιδείας επιτρέπει καλύτερους όρους διαβίωσης και δημιουργεί τις προϋποθέσεις για κοινωνική ανέλιξη και πνευματική καλλιέργεια σε ομάδες του πληθυσμού που δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να “αγοράσουν” αυτές τις “υπηρεσίες”.

Συνεπώς, ένα δίκαιο φορολογικό σύστημα αποτελεί ουσιαστικό πυλώνα μίας πολιτείας που επιδιώκει την άμβλυνση των κοινωνικών ανισοτήτων και της παροχής ίσων ευκαιριών στους πολίτες. Επίσης, το φορολογικό σύστημα πρέπει να είναι αποδοτικό, έτσι ώστε να υποστηρίζει την οικονομική δραστηριότητα και την απασχόληση.

Στην Ελλάδα, το φορολογικό σύστημα αποτελεί μία χρόνια δομική αδυναμία, καθώς δεν είναι τόσο δίκαιο όσο θα έπρεπε, αλλά και πολλές φορές είναι κύριος ανασχετικός παράγοντας των επενδύσεων και της οικονομικής ανάπτυξης. Μερικά στοιχεία που καταδεικνύουν αυτή την αδυναμία είναι τα εξής:

• Η Ελλάδα συγκαταλέγεται μεταξύ των χωρών με χαμηλό επίπεδο συνολικής φορολογικής επιβάρυνσης (περίπου 40% του ΑΕΠ), σημαντικά χαμηλότερο του μέσου όρου της ΕΕ-15 (44,5% του ΑΕΠ)
• Η Ελλάδα συγκαταλέγεται μεταξύ των χωρών που έχουν συγκριτικά χαμηλό επίπεδο άμεσης φορολογίας ως ποσοστό του ΑΕΠ, σημαντικά χαμηλότερο από το μέσο όρο της ΕΕ-15 και συγκρίσιμο με εκείνο των νέων κρατών μελών.
• Tο μερίδιο της έμμεσης φορολόγησης στα συνολικά φορολογικά έσοδα στην Ελλάδα είναι το τρίτο υψηλότερο στην ΕΕ των 15 (περίπου στο 40% της συνολικής φορολόγησης κατά το 2004)
• Η φοροδιαφυγή παραμένει σε επίπεδα που προκαλούν κλαυσίγελο. Για παράδειγμα τα εισοδήματα του 2006 που δήλωσαν ορισμένες επαγγελματικές κατηγορίες είναι προκλητικά. Πιο συγκεκριμένα:
  
  • οι ιδιοκτήτες νυχτερινών κέντρων δήλωσαν ετήσιο εισόδημα € 7.168ταξιτζήδες, ελαιοχρωματιστές, ηλεκτρολόγοι περίπου € 12.000
  • οι εστιάτορες και οι υδραυλικοί δήλωσαν € 9.442
    
  • πολιτικοί μηχανικοί, ξενοδόχοι δήλωσαν εισόδημα περίπου € 15.000
  • οι μισθωτοί κατά μέσο όρο δήλωσαν για το ίδιο έτος εισόδημα € 12.935

Το γεγονός ότι πληθώρα επαγγελματικών ομάδων δηλώνουν πένητες, ενώ την ίδια στιγμή απολαμβάνουν πολυτελή βίο στην ουσία σημαίνει ότι δεν συμμετέχουν αναλογικά με το πραγματικό τους εισόδημα στα φορολογικά βάρη. Συνεπώς, μισθωτοί και συνταξιούχοι, που δεν αποτελούν υψηλού εισοδήματος ομάδες, καλούνται διαχρονικά να σηκώσουν ένα πολύ μεγαλύτερο φορολογικό βάρος από αυτό που τους αναλογεί.

Το γεγονός ότι η έμμεση φορολόγηση αποτελεί ένα μεγάλο τμήμα των συνολικών φορολογικών εσόδων, σημαίνει ότι οι χαμηλότερες και οι μεσαίες εισοδηματικές τάξεις (δηλαδή πάλι οι μισθωτοί και οι συνταξιούχοι) επιβαρύνονται δυσανάλογα με την καταβολή φόρων.

Αυτές οι στρεβλώσεις που διαχρονικά χαρακτηρίζουν το ελληνικό φορολογικό σύστημα, εκτός από πηγές αδικίας που είναι, υποσκάπτουν τη δυνατότητα κοινωνικών παροχών από το κράτος και ακολούθως αναπαράγουν τις κοινωνικές ανισότητες. Παράλληλα, στερούν από το δημόσιο σημαντικά έσοδα, τα οποία θα βοηθούσαν στην απεξάρτηση της Ελλάδας από τα δάνεια.

Δυστυχώς, η καταπολέμηση αυτών των αδυναμιών για δεκαετίες παραμένει σπασμωδική και σχεδόν πάντα υποκύπτει στην ανάγκη του ελληνικού κράτους για χρηματοδότηση των διαρκών ελλειμμάτων, που δημιουργούνται εν μέρει και από τη φοροδιαφυγή. Σε αυτή τη φάση δεν έχει τόση σημασία η κλιμάκωση των φορολογικών συντελεστών ή πόσο προοδευτική θα είναι η φορολόγηση (η προοδευτική φορολογία εισοδήματος θεωρείται δεδομένη), όσο η δικαιότερη κατανομή των φορολογικών βαρών, η επέκταση της φορολογικής βάσης (ακόμα και με μείωση των γενικών συντελεστών φορολογίας εισοδήματος αν κριθεί αναγκαίο) και η συρρίκνωση της έμμεσης φορολογίας σε σχέση με τη συνολική.

Αυτή η στρατηγική όχι μόνο θα υποστηρίξει σημαντικά τη δημοσιονομική θέση της χώρας, αλλά κυρίως θα βελτιώσει σε μεγάλο βαθμό την εμπιστοσύνη των Ελλήνων στο κράτος και θα ενισχύσει το κράτος δικαίου. Μερικές πολιτικές προς αυτή την κατεύθυνση είναι:

• Η θέσπιση τεκμηρίων διαβίωσης, έτσι ώστε εμμέσως να ελέγχεται εισόδημα που δεν δηλώνεται.
• Η εκτεταμένη ψηφιακή επαλήθευση εμπορικών πράξεων, έτσι ώστε να καταπολεμηθεί η έκδοση πλαστών τιμολογίων και οι “μαύρες” συναλλαγές.
• Η εξυγίανση του συστήματος συλλογής φόρων, δηλαδή η καταπολέμηση της διαφθοράς στις εφορίες. Για παράδειγμα κατάργηση της μονιμότητας των εφοριακών, συχνές μετακινήσεις σε διαφορετικούς νομούς και υπηρεσίες, πόθεν έσχες για τους εφοριακούς, χρήση προγραμμάτων που θα ελαττώσουν την υποκειμενικότητα των φορολογικών ελέγχων.
• Σταδιακή κατάργηση έμμεσων φόρων υπέρ τρίτων, έτσι ώστε να μειωθεί η φορολογική επιβάρυνση των εισοδηματικά ασθενέστερων
• Μείωση φόρου κατανάλωσης - προστιθέμενης αξίας στο 5% σε βασικά είδη διαβίωσης (π.χ. βασικά τρόφιμα- ψωμί, γάλα, ζυμαρικά, οπωροκηπευτικά) έτσι ώστε να μειωθεί η επιβάρυνση της έμμεσης φορολόγησης στους οικονομικά ασθενέστερους και να ενισχυθεί το διαθέσιμο εισόδημά τους
• Αύξηση φόρου κατανάλωσης - προστιθέμενης αξίας σε πολυτελή αγαθά (π.χ. αυτοκίνητα υψηλού κυβισμού, μεγάλα σκάφη) ή πολυτελείς υπηρεσίες (π.χ. κρουαζιέρες, κέντρα αισθητικής) ακόμα και στο 25%, έτσι ώστε οι καταναλωτές αυτών που κατά τεκμήριο έχουν υψηλότερο εισόδημα να συμμετέχουν περισσότερο στην έμμεση φορολογία.
• Δυνατότητες φορολογικών απαλλαγών για επιχειρήσεις που επανεπενδύουν τα κέρδη τους (και όχι όταν τα συσωρεύουν στα αποθεματικά τους), προκειμένου να ενισχυθεί η επιχειρηματική καινοτομία, οι επενδύσεις και η απασχόληση.

Τα παραπάνω προϋποθέτουν εκτός από θαρραλέους πολιτικούς ηγέτες και μία κοινωνία που επιθυμεί ένα δικαιότερο φορολογικό σύστημα. Ωστόσο, ο όγκος και η επιρροή όλων αυτών που ωφελούνται από το υπάρχον φορολογικό σύστημα εις βάρος της κοινωνίας δεν δίνουν μεγάλα περιθώρια αισιοδοξίας για μία ουσιαστική μεταρρύθμιση στο άμεσο μέλλον. Η υποκρισία ισχυρών συντεχνιακών ομάδων και του τσίρκου των μέσων μαζικής ενημέρωσης στις πρόσφατες εξαγγελίες για θέσπιση τεκμηρίων διαβίωσης και η σημαντική υστέρηση των εσόδων (σε σχέση με τον προϋπολογισμό) που συμβαίνει σχεδόν κάθε χρόνο είναι ενδεικτικές της υπερίσχυσης των αντικοινωνικών συμπεριφορών και στο θέμα της φορολογίας.

Φαίνεται ότι ανατροπή του υπάρχοντος φορολογικού συστήματος θα προέλθει όταν αυτό καταρρεύσει, υπό το βάρος μίας σοβαρής οικονομικής κρίσης ή ενός κράτους που δεν θα αντέχει άλλο το δανεισμό. Τότε θα γίνει εμφανές και κατανοητό στην ευρύτερη ελληνική κοινωνία ότι το να καταβάλλεις φόρους είναι πιο συμφέρον από το να φοροδιαφεύγεις.
Όμως το τίμημα της αδράνειας και σε αυτό το θέμα θα είναι βαρύ από πολλές απόψεις...και ίσως τότε να είναι ήδη αργά.

Η πολιτική χωρίς άποψη και η ανατροπή της

Οι τελευταίες βουλευτικές εκλογές, η εσωκομματική ανάδειξη προέδρου στο Πα.Σο.Κ., η εμφάνιση ενός ακόμα "παιδιού του κομματικού σωλήνα" στους κόλπους της αριστεράς, οι κομματικές κορώνες για την αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης, το κύμα των πρόσφατων σκανδάλων, καταδεικνύουν εκτός από «νικητές» και «ηττημένους» στην κομματική αρένα, ένα σοβαρό πολιτικό έλλειμμα: την απουσία πολιτικών θέσεων – απόψεων για σημαντικά ζητήματα της ελληνικής κοινωνίας από την πλευρά των κομμάτων και γενικά των φορέων εξουσίας.

Ποιος πραγματικά γνωρίζει τις απόψεις των κομμάτων, όχι μόνο των δύο ισχυρότερων, αλλά και των υπολοίπων, για μία σειρά από θέματα όπως το ασφαλιστικό, το περιβαλλοντικό, τη μετανάστευση, την εξωτερική πολιτική, την παιδεία, τη σχέση κράτους – εκκλησίας, την αποκέντρωση, την αξιοποίηση της ψηφιακής τεχνολογίας, την αγροτική πολιτική κ.α.; Ουσιαστικά ούτε τα μέλη των κομμάτων γνωρίζουν και πολύ περισσότερο δεν γνωρίζουν οι «πολίτες». Και μάλλον δεν γνωρίζουν όχι γιατί δεν έσπευσαν να ενημερωθούν, αλλά γιατί οι πολιτικοί φορείς έχουν πάψει να ασκούν πολιτική και ανταγωνίζονται στην άσκηση της εξουσίας και νομής των καρπών της. Με άλλα λόγια η πλειονότητα των πολιτικών φορέων δεν έχει επεξεργασμένες απόψεις, πολιτικές θέσεις, δεδομένου ότι πλέον έχουν μεταλλαχθεί εδώ και χρόνια σε φορείς διεκδίκησης, κατάληψης και νομής της εξουσίας και του κρατικού μηχανισμού. Επίσης χαρακτηριστική είναι η κομματικοποίηση του συνδικαλισμού και η μετάλλαξή του σε μηχανισμό προώθησης προσωπικών φιλοδοξιών συνδικαλιστών και ωμής διεκδίκησης συντεχνιακών συμφερόντων σε βάρος του συνόλου των εργαζομένων και της κοινωνίας.

Η ένδεια πολιτικών θέσεων εκτός από την ανεπάρκεια των υφιστάμενων πολιτικών φορέων δεν μπορεί παρά να έχει τις ρίζες της και στη έλλειψη της κοινωνικής συνοχής που διέπει τη σύγχρονη ελληνική κοινωνία. Η απομόνωση του σύγχρονου Έλληνα από τη συμμετοχή στα κοινά, η υπερβολικά ιδιοτελής προσέγγιση του κοινωνικού βίου έχει μεταβάλλει τα άτομα σε ψηφοφόρους – καταναλωτές. Η αδιαφορία για αυτά που κινούνται έξω από τη μικρή σφαίρα της προσωπικής ζωής, αντικατοπτρίζεται στην κενότητα των κομμάτων, στην έκπτωση των συνδικαλιστικών φορέων σε συντεχνιακές μειοψηφίες, στην αποστροφή του κοινού για την πολιτική και στην κυνική αποδοχή της προώθησης των προσωπικών συμφερόντων έναντι του δημοσίου συμφέροντος. Η αδυναμία αντιμετώπισης σημαντικών θεμάτων όπως ο εκσυγχρονισμός της παιδείας, η αναδιοργάνωση του κράτους, η βελτίωση του συστήματος υγείας, η θέσπιση ενός δικαιότερου φορολογικού συστήματος και τόσα άλλα, οφείλονται στο γεγονός ότι δεν αφορούν το μέσο Έλληνα που επιμένει να πασχίζει για την ατομικό του συμφέρον και όχι για τη δομική αναβάθμιση των βιοτικών συνθηκών για το κοινωνικό σύνολο. Με άλλα λόγια το κύριο σώμα της κοινωνίας, δηλαδή οι πολίτες στηρίζουν, αναπαράγουν ένα φαύλο πολιτικό σύστημα που δεν προάγει το δημόσιο συμφέρον προς όφελος φυσικά ολιγομελών ομάδων, συντεχνιών και κομματικών «αριστοκρατιών».

Συνεπώς, το πρόβλημα της πολιτικής ένδειας οφείλεται σε δομικές αδυναμίες της νέο – ελληνικής κοινωνίας και συντηρείται όσο μία κρίσιμη μάζα του πληθυσμού ωφελείται από αυτή ακριβώς την παθογένεια ή απλά έχει εθιστεί σε αυτή τη μορφή κοινωνικού βίου, δεδομένης και της αδυναμίας της παιδείας να καλλιεργήσει συνειδήσεις πολιτών.

Η αλλαγή λοιπόν όταν προκύψει θα προέλθει από εκείνα τα τμήματα του πληθυσμού που βρίσκονται σε προβληματική θέση, που δεν μπορούν να διατηρήσουν το βιοτικό επίπεδο της προηγούμενης γενιάς και που αισθάνονται ότι δεν αντιπροσωπεύονται από το υπάρχον πολιτικό σύστημα. Ποια είναι αυτά; Πιθανότατα η λεγόμενη «γενιά των 700 ευρώ», η «απολιτική» νεολαία, οι παραγωγικές τάξεις των ελευθέρων επαγγελματιών, οι καταδικασμένοι σε ανεργία σπουδαστές. Όταν αυτά τα άτομα αποκτήσουν ένα κρίσιμο όγκο και συγκροτήσουν κοινωνικές ομάδες, τότε θα υπάρχουν και οι προϋποθέσεις για την εξέλιξη του πολιτικού συστήματος, για την δημιουργία πολιτικών φορέων όχι με όρους εξουσίας, αλλά με αρχές και ιδέες για την κοινωνική οργάνωση και των σχέσεων με τους πολίτες.

Δεδομένου ότι πλέον στην εποχή μας όλα κινούνται σε ρυθμούς γρήγορους και εν μέσω μίας βαθιάς οικονομικής κρίσης, δεν είναι άτοπο αυτές οι ανατροπές να συμβούν σχετικά σύντομα αν ήδη δεν συντελούνται…